Penis (prącie, członek) to męski zewnętrzny narząd płciowy. Jego funkcje to umożliwienie rozrodu, co jest możliwe dzięki uczestnictwu w akcie seksualnym, a także uczestnictwo w procesie mikcji. Budowa prącia umożliwia osiągnięcie erekcji, czyli napełnienie ciał jamistych krwią, co prowadzi do powiększenia, wydłużenia i stwardnienia penisa.

Anatomia penisa

Męski układ płciowy obejmuje zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe. W skład zewnętrznych narządów płciowych wchodzą moszna i penis. Z kolei wewnętrzne narządy płciowe to jądra i najądrza, nasieniowody, gruczoł krokowy (prostata), pęcherzyki nasienne, przewody wytryskowe oraz gruczoły opuszkowo – cewkowe (1).

W budowie prącia wyróżnić można następujące struktury:

  • nasada,
  • trzon,
  • żołądź.

Nasada to ta część penisa, która nie jest widoczna na zewnątrz i stanowi miejsce przyczepu ciał jamistych do kości łonowej i mięśnia kulszowo – jamistego. Początek ciała gąbczastego prącia to opuszka prącia, do której przylega mięsień opuszkowo – gąbczasty. Mięsień ten odpowiada za wspomaganie wydalania moczu oraz uczestniczy w procesie ejakulacji (2).

Trzon prącia zbudowany jest z dwóch ciał jamistych i jednego ciała gąbczastego. Trzon to widoczna część penisa, wychodząca z dolnej części przedniej powierzchni spojenia łonowego. Z kolei żołądź prącia to końcowa, poszerzona część prącia, okryta napletkiem. W tej części prącia znajduje się także wędzidełko i zewnętrzne ujście cewki moczowej (3).

Ciała jamiste penisa

Dwa ciała jamiste położone są w górnej części prącia i stanowią większą część trzonu penisa. Ciała jamiste odpowiadają za powstanie erekcji, zatem muszą wyróżniać się taką strukturą, która pozwala na ich wypełnienie się krwią (sprawdź Erekcja – co to?). Tkanka ciał jamistych zbudowana jest z licznych sinusoid, powstałych z beleczek mięśni gładkich oraz podtrzymującej tkanki łącznej. Sinusoidy zlokalizowane na obrzeżach ciał jamistych mają mniejszą średnicę, z kolei sinusoidy obwodowe są większe. Wewnętrzna powierzchnia sinusoid wyścielona jest komórkami śródbłonka, które wydzielają czynniki regulujące napięcie mięśniówki gładkiej. Dzięki temu możliwe jest utrzymanie odpowiedniego ciśnienia wewnątrz sinusoid i zatrzymanie krwi w ciałach jamistych prącia. Sinusoidy, czyli zagłębienia mięśni ciał jamistych połączone są z naczyniami krwionośnymi penisa (4).

Za ukrwienie penisa odpowiadają dwie tętnice sromowe. Każda z tych parzystych tętnic rozgałęzia się u podstawy prącia na tętnicę cewki moczowej, tętnicę grzbietową  i tętnicę głęboką ciała jamistego. Ta ostatnia dzieli się w obrębie sinusoid na liczne rozgałęzienia – tętnice spiralne. Te tętnice odpowiadają za doprowadzanie krwi do penisa. Z kolei za odpływ krwi z penisa odpowiadają naczynia żylne – żyła głęboka grzbietowa, dwie żyły ciał jamistych oraz cztery żyły przytętnicze (5).

Ciała jamiste prącia otoczone są włóknistą otoczką (tunica albuginea). Otoczka ta zbudowana jest w około 5% z elastyny, dzięki czemu cechuje się znaczną wytrzymałością oraz rozciągliwością (6) . Taka budowa otoczki włóknistej umożliwia znaczne wydłużenie penisa i wzrost jego objętości podczas erekcji. Osłonka włóknista zbudowana jest z dwóch warstw – zewnętrznej warstwy podłużnej oraz wewnętrznej warstwy okrężnej.

Ciało gąbczaste wraz z cewką moczową przebiega wzdłuż brzusznej powierzchni prącia. Tylna część ciała gąbczastego rozszerza się, tworząc opuszkę cewki moczowej. Opuszka ta przylega do dolnej powięzi przepony moczowo – płciowej. Część ciała gąbczastego zlokalizowana przed opuszką cewki moczowej leży na spodniej powierzchni prącia, w rowku utworzonym pomiędzy ciałami jamistymi penisa. Przedni koniec ciała gąbczastego rozszerza się, tworząc żołądź prącia (7).

W stanie spoczynku mięśniówka ciał jamistych jest w stanie skurczu, co zapewnia umiarkowany przepływ krwi tętniczej. Podczas pobudzenia seksualnego wydzielane zostają neuroprzekaźniki, które odpowiadają za rozluźnienie mięśniówki gładkiej ciał jamistych prącia. Efektem rozluźnienia mięśni jest zmniejszenie oporu ciał jamistych i możliwość napełnienia tętniczek spiralnych, czemu towarzyszy zwiększenie objętości prącia i jego stwardnienie.  Czynny udział w utrzymaniu erekcji ma także tunica albuginea – otoczka włóknista zwęża światło żył penisa, uniemożliwiając odprowadzenie krwi z penisa.

Budowa męskiej cewki moczowej

Cewka moczowa u mężczyzny może być podzielona na odcinki:

– śródścienny, przebiegający w ścianie pęcherza moczowego
– sterczowy, znajdujący się w gruczole krokowym
– błoniasty, przechodzący przez przeponę moczowo – płciową
– gąbczasty, przebiegający przez środek ciała gąbczastego w prąciu. Uchodzi na brzusznej powierzchni żołędzi jako pionowa szczelina (8).

Skóra jest zewnętrzną powłoką penisa i moszny. Jest cienka, a skóra właściwa zawiera włókna mięśni gładkich, które umożliwiają dostosowanie się do szerokiej zmienności w rozmiarze penisa  w stanie wiotkim i w stanie wzwodu. Dystalnie skóra jest zagięta do wewnątrz jako napletek przykrywający żołądź. Cienki fałd skórny łączący żołądź penisa z napletkiem to wędzidełko. Powinno mieć ono taką długość, aby umożliwiać swobodne zsuwanie napletka podczas wzwodu penisa. Proksymalnie, u podstawy penisa, dolna część skóry rozszerza się w luźny worek – mosznę, który zawiera jądra, najądrza i nasieniowody oraz zakrywa struktury w nasadzie prącia (9).

Za unerwienie penisa odpowiadają nerwy czuciowe oraz nerwy autonomiczne: nerw grzbietowy prącia, nerw biodrowo – pachwinowy oraz nerw sterczowy (10).

Najczęstsze schorzenia penisa

W obrębie penisa może dojść do rozwoju rozmaitych schorzeń. Jednym z nich jest stulejka, czyli brak możliwości odprowadzenia napletka z żołędzi. Do powstania stulejki przyczyniają się urazy, infekcje, a także nieprawidłowa higiena. Fizjologicznie stulejka może występować u niemowląt i zazwyczaj ustępuje samoistnie. Stulejka może uniemożliwić oddawanie moczu, gdyż może zasłaniać ujście cewki moczowej. Ponadto stulejka może stanowić źródło bólu podczas wzwodu. Leczenie stulejki polega na aplikowaniu kremów steroidowych, a jeśli farmakoterapia nie przyniesie pożądanego efektu – konieczny może być zabieg operacyjny (11).

Kolejne schorzenie prącia to choroba Peyroniego. W efekcie mikrourazów może dojść do bliznowacenia i twardnienia osłonki białawej ciał jamistych. W efekcie dochodzi do wykrzywiania się penisa. Utrudnia to uzyskanie erekcji i wykonanie stosunku płciowego (polecamy też wpis o Zaburzeniach erekcji) . Schorzenie to może współistnieć z innymi chorobami, takimi jak kardiomiopatia, cukrzyca, a czynnikami ryzyka jest palenie papierosów oraz spożywanie alkoholu. Terapia choroby Peyroniego sprowadza się do leczenia miejscowego lub wycięcia blaszek bliznowatych zlokalizowanych w osłonce białawej prącia (12).

Zapalenie żołędzi rozwija się w efekcie niewystarczającej higieny. Jeśli zanieczyszczenia gromadzące się pod napletkiem nie są dokładnie oczyszczane, wówczas może dojść do rozwoju stanu zapalnego, któremu towarzyszy zaczerwienienie, ból żołędzi, obrzęk oraz nietypowa wydzielina. Postępowanie lecznicze polega na stosowaniu odpowiednich leków przeciwgrzybiczych (13).

Rak prącia to bardzo rzadki nowotwór. Czynnikami ryzyka rozwoju raka prącia jest infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego HPV, zakażenie wirusem HIV, palenie papierosów, stany zapalne prącia oraz stulejka. Podstawą terapii jest chirurgiczne usunięcie zmiany nowotworowej, ponadto zastosowana może być także radioterapia oraz chemioterapia (14)

Bibliografia:

  1. Bochenek A., Anatomia człowieka; PZWL 2007
  2. Waugh A., Anatomia i fizjologia człowieka w warunkach zdrowia i choroby; Urban&Partner, 2012
  3. Gillenwater J., Adult and Pediatric Urology; Mosby, 1991
  4. Abrahams P., Polsko – angielski atlas anatomii klinicznej; Urban&Partner, 2021
  5. Geng-Long Hsu, Cheng-Hsing Hsieh, Hsieh-Sheng Wen, Yi-Chang Chen, Shyh-Chyan Chen, Martin S. Mok, Penile Venous Anatomy: An Additional Description and Its Clinical Implication, Journal of Andrology, Vol. 24, No. 6, November/December 2003, online https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/j.1939-4640.2003.tb03145.x, dostęp 02.05.2021
  6. Brock  G., Hsu G. L., Nunes L., von Heyden B., Lue T.F., The anatomy of the tunica albuginea in the normal penis and Peyronie’s disease ,
    The Jurnal of Urology 1997 Jan;157(1):276-81, online https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8976279/, dostęp 02.05.2021
  7. Netter F., Atlas anatomii człowieka; Urban&Partner, 2021
  8. Breshanan K., Campbell Walsh Urology; Elsevier 2020
  9. Moryś J., Anatomia człowieka; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2021
  10. Drake L. Gray Anatomy Podręcznik dla studentów; Elsevier Urban&Partner, 2010
  11. Malczyk Żaneta, Jarzumbek Anna, Kleszyk Magdalena, Ziora Katarzyna, Oświęcimska Joanna, Postępowanie ze stulejką u chłopców / Management of phimosis in boys, Pediatria Polska Volume 89, Issue 5, September–October 2014, Pages 361-365, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031393914001206, dostęp 04.05.2021
  12. Karaszewski Jacek, Darewicz Barbara, Choroba Peyroniego – możliwości farmakoterapii miejscowej, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (46) 2016
    97, online http://www.przeglad.amp.edu.pl/uploads/2016/1/97_1_46_2016.pdf, dostęp 04.05.2021
  13. Deja Tomasz, Choroby skóry prącia o etiologii nienowotworowej i nieinfekcyjnej, Przegląd Urologiczny 2006/2 (36), online http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?1020, dostęp 03.05.2021
  14. Itrych B., Postępowanie w raku prącia; Onkologia w Praktyce Klinicznej, 2014